تأسیس مجموعه‌ای از چند واحد مستقل سیاسی در پی فروپاشی امپراتوری روسیهٔ تزاری، از جمله تأسیس کشوری موسوم به جمهوری آذربایجان در خان‌نشین‌های سابق شکی و شیروان، قبه و گنجه ... به مرکزیت باکو از رخدادهای مهم قرن پیش بود. اگر چه عمرِ دور اوّل استقلال کشوری موسوم به جمهوری آذربایجان چند سالی بیش نپایید ولی آگاهی از چگونگی تشکیل و تحوّلات آن در این دوره کوتاه ـ آن هم به قلم یکی از چهره‌های مؤسسش ـ هم از جهت تأثیر این واقعه بر مناسبات منطقه‌ای ایران مهّم است و هم از لحاظ شناخت تبعات داخلی تشکیل یک چنین موجودیتی.