جایگاه ارمنی‌ها بین دو فلات ایران و آسیای صغیر با توجه به کشاکش امپراتوری‌های این حوزه و در کنار آن سرریز گاه‌به‌گاه اقوام بیابانگرد از شمال به جنوب و در یک مورد از جنوب به شمال، هیچ‌گاه جایگاه امن و مطمئنی نبوده است.واکنش ملّت دیرپای ارمنی نسبت به این تحوّلات در یک دورهٔ تاریخی ـ از دورهٔ اشکانی و ساسانی و خلافت اسلامی تا سده‌های اخیر ـ موضوع اصلی این بررسی است که پس از دو فصل اوّلیه در تبیین چارچوب نظری بحث با مروری بر پیشینهٔ تاریخی ارمنی‌ها و دولتمردان آن‌ها از سده‌های قبل از میلاد آغاز شده تا پیشامد چیرگی روس‌ها بر قفقاز ادامه می‌یابد