نقد و بررسی کتاب «منطق»
معرفی اجمالی:
کتاب به مسائل مربوط به منطق می‌پردازد. به عبارتی در مورد منطق است و از خود منطق که به بررسی ومطالعة استدلالها و تشخیص درستی.نادرستی آنها مربوط میشود بحث نمیشود. بنابراین میتوان گفت کتاب دربارة منطق است تا خود منطق. مطالب کتاب با مسائل مربوط به فلسفة علم و معرفتشناسی همپوشانی دارد.
کتاب با موضوع چیستی منطق آغاز میشود و به طور اجمالی توضیح میدهد که منطق در مورد استدلال‌هاست و از این رو به مبحث گزاره‌ها می‌پردازد. از مباحث مهمی که در این کتاب آمده، بحث پارادوکس‌ها، از جمله پارادوکس مجموعه‌هاست که در تحویل ریاضیات به منطق از سوی راسل مطرح شد و دیگری پارادوکس دروغگوست. نظریة معناشناسی یا سمانتیک و موضوع مفاهیم زبانی و دلالت آنها و نیز خود ساختار زبان از دیگر مطالب مهمی است که در این کتاب از آنها بحث میشود. همچنین به منطق فازی به عنوان یک منطق چند ارزشی پرداخته شده‌است.
مزایا و کاستی‌ها:
اثر حاضر از لحاظ اینکه موضوعات بهروز و مطرح در عرصة فلسفة منطق، فلسفة علم و معرفتشناسی را با زبانی ساده توضیح میدهد حائز اهمیت است.
از دیگر مزایای این کتاب استفاده از تصاویر مناسب و روش تصویری- محاوره‌ای آن است. این ویژگی دانشجو را به خواندن مطالبی از این دست که در جای خود بسیار دشوارند راغب و علاقه‌مند میکند. بنابراین گام مهمی در آشنا شدن دانشجو با این مطالب دشوار میتواند باشد.
البته کتاب دارای کاستی‌هایی نیز است. از جمله اینکه فهرست ندارد. نیز فاقد فهرست نمایة موضوعی است. کاستی چشمگیر دیگری که وجود دارد این است که کتاب ارجاع به منابع ندارد. همچنین بهتر میبود کتاب‌هایی برای مطالعة بیشتر معرفی میشد. البته اصل کتاب دارای فهرست موضوعی و منابع برای مطالعة بیشتر است که در ترجمه حذف گردیده است. علاوه بر اینها مترجم میتوانست در زیرنویس صفحات معادل انگلیسی اصطلاحات و واژه‌های تخصصی را بیاورد. به نظر می‌رسد این امر ضروری باشد.
انسجام صوری:
عنوان اثر با مطالب درون آن سازگاری کمتری دارد. در واقع عنوان «فلسفة منطق» یا «مقدمهای بر منطق» برای آن مناسبتر است. نیز تصویر روی جلد مربوط به مسألة استقراء است که یکی از مسائل فلسفة علم است و بهتر میبود برای آن از تصویری استفاده میشد که منحصراً به مباحث منطقی مربوط باشد.
در ترجمة برخی واژهها بهتر بود از رویة معمول پیروی میشد. مثلاً اصطلاحات «کلی» و«جزئی» به عام و خاص ترجمه شدهاند که اگرچه غلط نیستند، معمول نمیباشند.
انسجام محتوایی:
از لحاظ محتوایی نقدی که میتوان بر کتاب وارد ساخت این است که مباحث حوزههای گوناگون باهم آورده شدهاند. البته درست است که امروزه این حوزهها همپوشانی دارند و در پیوند باهم مطرح میشوند اما در کتابی که با عنوان منطق چاپ شده است دقیقتر از این میتوان دست به تألیف زد. به عبارتی میتوانست فقط در مورد منطق و نه حوزههای وابسته سخن بگوید.
از طرفی همین امر میتواند به عنوان امتیاز اثر نیز محسوب گردد. از این جهت که منطق را به صورت یک علم منزوی مطرح نکرده است بلکه آن را در رابطه با حوزههای وابسته مطرح میکند. این امر در ترغیب دانشجویان برای مطالعه ویادگیری مطالب بسیار مفید است.
از لحاظ انسجام درونی مطالب به صورت منسجم و در رابطه با یکدیگر آورده شدهاند. اما در خصوص چیستی منطق و انواع متداول و پیشرفتة آن بحث کافی نمیشود. چنان که قبلاً نیز اشاره شد مطالب کتاب بیشتر در حوزة فلسفة منطق است.
جمع بندی و پیشنهادات:
این کتاب میتواند به عنوان منبع فرعی در دروس تخصصی منطق جدید و فلسفة علم دورة کارشناسی فلسفه و به عنوان منبع اصلی درس اختیاری فلسفة منطق دورة کارشناسی و منبع فرعی درس اختیاری فلسفة منطق دورة کارشناسی ارشد فلسفه معرفی گردد. همچنین در درس اختیاری فلسفة منطق دورة کارشناسی ارشد فلسفة علم میتواند مورد استفاده قرار گیرد.
با توجه به مطالب مذکور برای استفاده از این گونه کتاب‌ها در سطح دانشگاهی باید تغییراتی در شکل آن صورت گیرد:
۱. عنوان آن به «مقدمهای برای منطق» تغییر یابد.
۲. فهرست اجمالی در آغاز کتاب آورده شود.
۳. فهرست نمایه به آخر کتاب افزوده شود.
۴. منابعی برای مطالعة بیشتر آورده شود.
۵. در زیرنویس صفحات معادل انگلیسی اصطلاحات و واژه‌های تخصصی آورده شود.
۶. در ترجمة برخی اصطلاحات تخصصی تجدید نظر شود.
پیشنهاد تکمیلی:
پیشنهاد میشود با الهام از چنین کتاب‌هایی و با در نظر گرفتن میزان توانایی‌های دانشجویان ایرانی اساتید منطق خود به تألیف کتاب‌هایی در این زمینه اقدام کنند. در آن صورت میتوان از محتوا و ترسیم طرح های جدیدی در این خصوص سخن به میان آورد.